DYSLEKSJA

Dlaczego niektórym inteligentnym dzieciom uczenie się sprawia trudność? Po przeanalizowaniu przez pedagogów ich wyników szkolnych najczęściej pada odpowiedź - dysleksja

Dysleksja przydarza się zazwyczaj dzieciom inteligentnym i wrażliwym, częściej chłopcom niż dziewczynkom. U dzieci z dysleksją wolniej działają funkcje odpowiedzialne za umiejętność czytania i pisania. Są to:

•  funkcje percepcji słuchowej np. zaburzony słuch fonematyczny
•  funkcje percepcji wzrokowej,
•  funkcje percepcji ruchowej,
•  orientacji przestrzennej,
•  lateralizacji.

I. Definicje

Zaburzenia podstawowych funkcji percepcyjno - motorycznych są przyczyną specyficznych trudności w nauce czytania i pisania. Najczęściej trudności te określane są terminem dysleksji.
Podłożem tych zaburzeń, które występują u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, jest nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Poszczególne rodzaje tych trudności mogą występować w izolacji lub łączyć się ze sobą. Są to:
dysleksja - trudności w czytaniu lub w czytaniu i pisaniu
dysgrafia - trudności w opanowaniu kaligrafii, trudności z utrzymaniem odpowiedniego poziomu graficznego pisma (brzydkie, czasem wręcz nieczytelne pismo)
dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (rażące i nagminne popełnianie błędów ortograficznych)

II. Przyczyny ich występowania

Do najczęstszych przyczyn należą:

• czynniki dziedziczne (występowanie rodzinne)
• mikrouszkodzenia powstałe w okresie ciąży, okresie okołoporodowym i w pierwszych miesiącach życia
• wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego

Prowadzą one w efekcie do:
zaburzeń funkcji językowych i funkcji percepcyjno-motorycznych (postrzegania słuchowego, wzrokowego i motoryki) oraz ich wzajemnego współdziałania, a także zaburzeń uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (brak dominacji ręki oraz oka) i orientacji w przestrzeni. Zaburzenia te często ulegają pogłębieniu w trakcie rozwoju dziecka w wyniku zaniedbań środowiskowych i dydaktycznych. Z kręgu dysleksji wyklucza się jednakże zaburzenia w czytaniu i pisaniu wynikające wyłącznie z takich zaniedbań lub będące skutkiem upośledzenia rozwoju umysłowego.
Dysleksja występuje u 10-15% populacji dziecięcej, jej najcięższa postać polegająca na opóźnieniu w czytaniu o 2 lata i więcej w stosunku do wieku, inteligencji i wykształcenia, jest oceniana na 4%.

III. Objawy:
(zależą od wieku dziecka)

A. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy - objawy "ryzyka dysleksji":

• opóźniony rozwój ruchowy ( słabo lub w ogóle nie raczkują, późno zaczynają chodzić, trudności z utrzymaniem równowagi, obniżone napięcie mięśniowe)
• mała sprawność ruchowa (mało zręczne, nieporadne w samoobsłudze)
• opóźniony rozwój mowy (później wypowiadają pierwsze słowa, problemy z budowaniem zdań)
• dłuższe utrzymywanie się pierwotnych odruchów wrodzonych

B. Wiek przedszkolny 3-5 lat - objawy "ryzyka dysleksji":

• opóźniony rozwój ruchowy
• mała sprawność ruchowa całego ciała, a szczególnie rąk (słabo biega, trudności w utrzymaniu równowagi, zapinaniu guzików, nawlekaniu korali, trzymaniu kredki)
• słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa
• opóźniony rozwój mowy
• zaburzenia postrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej

C. Wiek 6-7 lat (klasa I):

Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. Są to:

• opóźniony rozwój mowy,
• wadliwa wymowa (przekręcanie, przestawianie, notoryczne błędy gramatyczne)
• mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo),
• mała sprawność manualna (wiązanie sznurowadeł, trzymanie nożyczek, sztućców)
• trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie, z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntetyzowaniem i dokonywaniem operacji na głoskach i sylabach,
• trudności w rysowaniu i odtwarzaniu figur oraz wzorów graficznych,
• trudności w układaniu obrazków i elementów według wzoru (układanki)
• zbyt długo utrzymująca się oburęczność,
• brak lateralizacji (oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki itp.)
• opóźnienie orientacji w schemacie ciała
• trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji i braku zaniedbania pedagogicznego,
• trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie,
• trudności w odróżnianiu podobnych głosek, wydzielaniu i łączeniu sylab
• opuszczanie liter, błędy ortograficzne nie uwarunkowane obniżeniem sprawności intelektualnej ani zaniedbywaniem pedagogicznym.
• trudności w zapamiętywaniu
• trudności w wyróżnianiu elementów z całości
• trudności orientacji w czasie (pory roku, dnia, godziny)

D. Wiek wczesnoszkolny (I-III klasa):

• utrzymywanie się i pogłębianie powyższych trudności
• mała sprawność ruchowa (nie potrafi jeździć na dwukołowym rowerze, łyżwach, nartach, problemy z samoobsługą)
• utrzymująca się oburęczność
• zaburzenia koordynacji czynności ręki i oka
• trudności w zapamiętywaniu nazw, dat, liczb, tabliczki mnożenia
• mylenie liter
• opuszczanie, przestawianie, dodawanie liter i sylab
• trudności z pisownią
• brzydkie pismo i rysunek

E. Wiek starszy szkolny (powyżej kl. IV i szkoła średnia):

• stopniowe zmniejszanie się lub ustępowanie trudności w czytaniu
• ograniczanie się trudności w pisaniu często tylko do dużej ilości błędów ortograficznych i brzydkiego pisma
• uogólnianie się trudności szkolnych na inne przedmioty nauczania
• trudności w nauce języków obcych

Powikłania: Dysleksja prowadząc do trudności szkolnych często jest podłożem zaburzeń nerwicowych o typie nerwicy szkolnej.

IV. Zapobieganie

Dzieci z "ryzyka dysleksji" (problemy okołoporodowe, nieharmonijny rozwój itd.) powinny zostać wcześnie objęte opieką, aby zapobiec wystąpieniu trudności szkolnych lub je zminimalizować. Wieloletnie obserwacje wykazały, że rozwój dzieci dyslektycznych nie objętych pomocą specjalistyczną jest zwykle gorszy niż grupy ich rówieśników.

V. Leczenie (reedukacja)

Dzieci dyslektyczne są grupą o specyficznych potrzebach edukacyjnych. Trudności w nauce, na jakie napotykają dzieci już w początkowym okresie nauki szkolnej, powinny być rozpatrywane wieloaspektowo. Przede wszystkim od strony przyczyn, objawów, a także możliwości ich przezwyciężania. Praca z dzieckiem dyslektycznym powinna zostać podjęta odpowiednio wcześnie, tj. w początkowej fazie nauki szkolnej. Terapia pedagogiczna, potocznie zwana "reedukacją" obejmuje:
usprawnianie analizatorów,
ćwiczenia ruchowe,
elementy psychoterapii m.in. relaksację,
ćwiczenia ortograficzne,
ćwiczenie czytania.
Reedukacja to nie tylko ćwiczenie ortografii, ale stymulacja całego procesu rozwoju intelektualno-emocjonalnego.
Leczenie wymaga więc współpracy wielu specjalistów (pedagogów, psychologów, logopedów). Terapia pedagogiczna obejmuje pięć poziomów pomocy:

1. Pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego (indywidualizacja wymagań).
2. Zespoły korekcyjno-kompensacyjne w szkole (terapia pedagogiczna w grupie)
3. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne i poradnie Polskiego Towarzystwa Dysleksji (diagnoza, terapia pedagogiczna indywidualna i grupowa).
4. Klasy terapeutyczne w szkołach podstawowych.
5. Oddziały dłuższego pobytu, intensywnej terapii dyslektycznej, szkoły o profilu terapeutycznym, turnusy i kolonie terapeutyczne.

Dziecko z objawami dysleksji powinno pozostawać pod opieką lekarza. Należy wykluczyć współistnienie innych schorzeń mogących mieć wpływ na trudności szkolne (wady wzroku, słuchu, schorzenia neurologiczne, zaniedbania środowiskowe i inne).
Czas prowadzenia terapii jest różny w zależności od stopnia występujących trudności (najkrócej rok).
Zajęcia prowadzone są przez reedukatorów w szkołach i poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Skierowanie na ćwiczenia poprzedzane jest badaniem psychologicznym, które sprawdza czy występujące problemy szkolne mają charakter dysleksji, czy też uogólnionych problemów intelektualnych.
Terapia osób ze specyficznymi trudnościami w nauce polega na działaniu dwutorowym. Z jednej strony dociera się do przyczyn, z drugiej - likwiduje skutki.
Skoro przyczyny zaburzeń czytania i pisania często tkwią w nieprawidłowym rozwoju centralnego układu nerwowego, należy stymulować ten rozwój poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia. (W uproszczeniu można powiedzieć, że to taka "gimnastyka umysłu"). Ta część leczenia obejmuje różnorakie gry, łamigłówki, rebusy, układanki i inne opracowane przez specjalistów ćwiczenia, wspomagające pracę zaburzonych funkcji.

Z kolei pomaga się uczniom w przezwyciężaniu niepowodzeń związanych z ich indywidualnymi problemami. Dla jednych będzie to poprawne czytanie, dla innych czytelne pisanie, dla jeszcze innych nauczenie się ortografii. Również i ta część terapii nie może mieć nużącego charakteru. Nikt nie powinien zmuszać ucznia do przepisywania sto razy błędnie zapisanego wyrazu.
Nowoczesne sposoby nauczania korzystają z doświadczeń zachodnich kursów językowych, stąd na przykład zastosowanie metody dramy, wykorzystywanie wszystkich zmysłów do lepszego przyswojenia wiedzy, czy też wprowadzanie technik efektywnego zapamiętywania. Taki sposób pracy spotyka się z uznaniem uczniów i daje dużo satysfakcji zarówno dzieciom, jak i terapeutom.
Wspaniałą metodę nauczania czytania i pisania jak również reedukacji opracowali Państwo Rocławscy - glottodydaktyka to termin z którym powinniście się zapoznać. Prof. Rocławski prowadzi kursy nauczania metodą glottodydaktyki nie tylko pedagogów, ale również rodziców, którzy chcą naprawić błędy nauczycieli.

VI. Sławni dyslektycy

T.A.Edison, A.Einstein, W.Churchil, A.Christie są najlepszym przykładem na to, że dysleksja nie jest problemem nie do przezwyciężenia. Efekty są tym lepsze im wcześniej jest podjęta terapia i większe zaangażowanie ze strony rodziców.

VII. Co o dysleksji, dysgrafii i dysortografii mówią przepisy w Polsce

Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 19 kwietnia 1999 r. w
sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów § 6 ust. 1 mówi:
Nauczyciel jest zobowiązany, na podstawie pisemnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej, obniżyć wymagania edukacyjne, o których mowa w § 4, w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się lub deficyty rozwojowe, uniemożliwiające sprostanie wymaganiom edukacyjnym wynikającym z programu nauczania.

VIII. Polecana literatura:

"Dysleksja. Teoria i praktyka"
Autor: Gavin Reid, Janice Wearmouth
Wydawnictwo: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk (2008)

"Dyslekcja. Teoria i praktyka" to książka przeznaczona dla osób pracujących z osobami dyslektycznymi – nauczycieli, pedagogów, logopedów, psychologów i rodziców – pragnących poszerzyć swą wiedzę na temat tego problemu. Powinni ją przeczytać wszyscy, którzy starają się tworzyć szkoły przyjazne uczniom z dysleksją.
Książka dostarcza informacji na temat najnowszych koncepcji dotyczących dysleksji oraz nauczania czytania i pisania. Jak wskazuje sam tytuł, książka składa się z dwóch części. W pierwszej z nich przedstawiono teoretyczne wyjaśnienie zagadnień związanych z etiologią, diagnozą i terapią dysleksji oraz pracą z uczniem dyslektycznym. W części drugiej autorzy wskazują, w jaki sposób wykorzystać te koncepcje teoretyczne w praktyce. Wyjaśniają wiele trudności, których doświadczają dzieci z dysleksją ucząc się czytać i pisać. Wskazują również problemy i wyzwania, z którymi muszą się zmierzyć pracujący z nimi nauczyciele czy psycholodzy.

Lektura tej książki dostarczyła mi wspaniałych przeżyć: wiele nowych informacji uzupełniających moją wiedzę, pochodzących z badań naukowych aktualnie prowadzonych na świecie, a także znakomitych rozwiązań praktycznych w pracy edukacyjnej i terapeutycznej z uczniami dyslektycznymi. Książka ta […] wciąga i fascynuje.

Autorzy tej książki postrzegają dysleksję na poziomie biologicznym, poznawczym i behawioralnym oraz rozpatrują ją w kontekście kulturowym i społeczno-ekonomicznym. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że autorami tekstów są wybitni naukowcy, od lat zajmujący się problematyką trudności w uczeniu się czytania i pisania o charakterze dyslektycznym.

IX. Informacja o Polskim Towarzystwie Dysleksji

Polskie Towarzystwo Dysleksji czyli Towarzystwo Pomocy Dzieciom ze Specjalnymi Trudnościami w Uczeniu się rozpoczęło działalność w 1990 roku. Jest członkiem Europejskiego Towarzystwa Dysleksji (European Dyslexia Association). Towarzystwo posiada obecnie 26 oddziałów. Zrzesza rodziców dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu pisaniu (dysleksja, dysortografia, dysgrafia) oraz profesjonalistów służących pomocą tym dzieciom: psychologów, logopedów i nauczycieli-terapeutów.

A. Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Dysleksji
adres: ul. Pomorska 68, 80-343 Gdańsk, tel. (0-58) 557-05-31
dyżury: środy w godz. 9.00 - 14. 00

B. Oddziały Terenowe Polskiego Towarzystwa Dysleksji:
POZNAŃSKI ODDZIAŁ PTD, Oddział Terenowy Nr 25
ul. 28 Czerwca 1956 r. 296/298, 61-740 Poznań
tel. (0-61) 832-33-87